Монголынулстөрийнсистем,түүнийонцлог

Монголыннийгмийнамьдралдгарчбуйгүнзгийөөрчлөлттөйхолбоотойгоорнийгэмулстөрийнхүрээнд ч өөрчлөлтгарч, улстөрийншинэтогтолцообүрэлдэнтогтожтөлөвшижбайна.Тухайлбал: Улстөрийнсистемийнбүрдэлхэсэгболохдэдхэсгүүдэдгүнзгийөөрчлөлтгарсан.

1990 оноосөмнөхМонголынулс төрийнсистем1990 оноосхойшихМонголынулстөрийнсистем

·         Намтөвтэйулстөрийнтогтолцоотой

·         Улстөрийнтотолитардэглэмтэйбайсан

·         ОНБ-уудхэлбэрийнтөдийбайсан

·         Төртөвтэйулстөрийнтогтолцоондшилжсэн

·         Ардчилсандэглэмдшилжсэн

·         ОНБ, сонирхолынбүлгүүдбийболж,олонурьгалчүзэлхөгжсөн

Төрийнэрхбарихдээдбайгууллагабуюупарламент –УИХ, гүйцэтгэнзахирамжлахдээдбайгууллагабуюузасгийнгазар, Монголынардтүмнийтусгаартогтнолэвнэгдлийнбилэгдэл, төрийнтэргүүíМонголулсынерөнхийлөгчгэсэнтөрийнтогтолцоонышинэдээдбүтэцбийболсон.Монголулсшинэүндсэнхуулиндхуультогтоохэрхмэдлийг УИХ, гүйцэтгэхэрхмэдлийгЕрөнхийлөгч, Засгийнгазар, Шүүхэрхмэдлийгшүүх, прокурор, үндсэнхуулийнцэцхэрэгжүүлэхээрзаасанбайна.Улсыниххурал УИХ болманайтөрийнэрхбарихдээдбайгууллага, монголулсынпарламентюм.Улсыниххуралнь 76 гишүүнтэйбайхбатэдгээрийгнийтардтүмнийшуудсонгуулиар 4 жилийнхугацаатайсонгоно.Улсыниххуралнь – хуультогтоох,ерөнхийлөгчийгсонгогдсонгэжүзэжбүрэнэрхийгньхүлээнзөвшөөрсөнхуульгаргах,чөлөөлөх, огцруулах, засгийнгазрыг

байгуулах, татанбуулгах, төсөвбатлах,төрийндотоод, гадаадбодлогыгтодорхойлох, хуулийнбиелэлтийгхянажшалгах, Монголулсынолонулсынгэрээгсоёрхонбатлах, цуцлах, онцболонболодайныбайдалтогтоохгэхмэтийнасуудалшийднэ.ЕрөнхийлөгчТөрийнтэргүүнМонголынард

түмний

 эвнэгдлийгилэрхийлэгчмөн. Ерөнхийлөгчийгардтүмнийшуудсонгууль, УИХ хоёроос 4жилийн хугацаагаарсонгожбатлана.Ерөнхийлөгчнь УИХ-ынбаталсанхуульболоншийдвэртбүхэлдньбуюухэсэгчилэнхоригтавих, УИХ-д суудалавсаннамуудтайзөвшилцөннэрдэвшүүлсэнхүнийгерөнхийсайдаартомилохсанал, огцруулахсаналыгУИХ-д оруулах, гадаадхарилцаандулсаатөлөөлжолонгэрээбайгуулах, үндэснийаюулгүйбайдлыгтэргүүлэх, зэвсэгтхүчнийерөнхийкомандлагчзэрэгүүрэггүйцэтгэнэ.ЗасгийнгазарТөрийнгүйцэтгэхдээдбайгууллага. Засгийнгазарньерөнхийсайд, гишүүдээсбүрдэхбөгөөд УИХ-аас 4 жилийнхугацаатайбайгуулна.Засгийнгазарньтөрийнхуулийгбиелүүлжажахуй, нийгэм, соёлыбайгууллагыгудирдах, төрийнгадаадбодлогыгхэрэгжүүлэхзэрэгүүрэггүйцэтгэнэ.ШүүхШүүх, прокурор, үндсэнхуулийнцэцюм.Шүүхньхуулийгсахиулах, тайлбарлах, эрүү,иргэн, захиргааныхэрэгмаргааныгажиллагаандхяналттавьж, шүүххуралдаандтөрийннарийнөмнөөсоролцоно. Прокурорньхэрэгбүртгэх, мөрдөнбайцаах, ялэдлүүлэх, ажиллагаандхяналттавьж,шүүх  хуралдаандтөрийннэрийнөмнөөсоролцоно.ҮндсэнхуулийнцэцҮндсэнхуулийнбиелэлтэнддээдхяналттавих, түүнийзаалтыгзөрчсөнтухайдүгнэлтгаргах, маргааныгмагадланшийдвэрлэхбүрэнэрхбүхийбайгууллага, үндсэнхуулийгчандлансахиулахбаталгаамөн

Ерөнхийлөгчсонгогдсоноосоохойшхэдхоногийндотортангарагөргөдөгвэ?

.Улстөрийнсистемийнонолыгболовсруулахадихээхэнхувьнэмэроруулсансудлаачбол

а. Т. Парсонс, М.Вебер б. Н. Макиавелли, Х. Лассуэл нар юм.

1990 оныдолдугаарсардМонголданхудааолоннамыноролцоотойанхнычөлөөтардчилсансонгуульболж, АрдынИххурлыгшинэчлэнбайгуулжээ.Улмаартухайноныхооесдүгээрсарын 13-нд УлсынбагахурлынанхдугаарчуулганүйлажиллагаагааэхлүүлснээрМонголУлсадбайнгынажиллагаатайпарламентхэмээхтөрийнбайгууллыншинэтогтолцообүрэлдсэнбайна.АрдынИххурлын 360 депутатаассонгогдсон 50 гишүүнтэйУлсынбагахуралнь 1990-1992 ондбүрэнэрхээхэрэгжүүлж, МонголУлсынтөр, эдийнзасаг, нийгмийнбайгууллыгшинэтгэхэрхзүйнүндсийгбүрдүүлэхтүүхэнүүрэгхүлээсэнюм. ТусбагахуралньМонголУлсыншинэҮндсэнхуулийнтөслийгболовсруулжбаталсантүүхтэй.ИнгэхдээМонголУлсыншинэҮндсэнхуулийнтөслийг 1992 онынэгдүгээрсарын 13-ны өдөрбаталж, нийгмийнбүххүрээндардчилсанзарчмыгтууштайхэрэгжүүлэхэрхзүйнхарилцаанытулгуурзарчмыгбийболгожбайжээ.

МонголУлсынИхХурал
МонголУлсын 6-р ээлжийнИхХурал
Хэвтогтоц
Хэдэнтанхимт	Нэгтанхимт
Даргаудирдлага
Хурлындарга	АрдчилсанНамын ЗандаахүүгийнЭнхболд
Ерөнхийсайд	АрдчилсанНамын НоровынАлтанхуяг
Сөрөгхүчнийдарга	МонголАрдынНамын НямаагийнЭнхболд
Бүтэцбүрэлдэхүүн
Гишүүнийтоо	76
Бүлэг	██ АН (31) ██ МАН (25) ██ МАХН-МҮАН (11) ██ ИЗНН (2) ██ Биедаагч (3) ██ тодорхойгүй (4)
Өнгөрсөнсонгууль
	2012 оны 6-р сарын 28-нд тохиосон2012 оны УлсынИхХурлынсонгууль
Хуранчуулахгазар
ТөрийнОрдон

Монголулс

МонголУлсын улстөрбазасаглал

Үндсэнхууль ҮндсэнХуулийнЦэц Ерөнхийлөгч ЦахиагийнЭлбэгдорж УлсынИхХурал ЗандаахүүгийнЭнхболд Ерөнхийсайд НоровынАлтанхуяг Засгийнгазар МонголУлсынДээдШүүх Улстөрийннамууд Сонгуулиуд Аймгууд Сумд Хүнийэрх Гадаадхарилцаа

Улсын Их Хурал нь Монгол улсынПарламент юм. Монгол Улсын Их Хурал нь нэг танхим, 76 гишүүнтэй.

МонголулсындөрөвдэхҮндсэнХуульньБүгдНайрамдахМонголАрдУлсынАрдынИхХурлынчуулганаар 1992 оны 1 сарын 1З ныөдрийн 11 цаг З5 минутадУлаанбаатархотнообатлагджээ. ЭнэхүүүндсэнхуулийнгуравдугаарбуюуМонголулсынтөрийнбайгуулалгэсэнбүлэгтМонголУлсынИхХурлыгдараахзүйлүүдээртодорхойлонзаажөгсөнбайдаг:

• Хорьдугаарзүйлд: МонголУлсынИхХуралболтөрийнэрхбарихдээдбайгууллагамөнбөгөөдхуультогтоохэрхмэдлийггагцхүүУлсынИхХуралдхадгална.
• Хориннэгдүгээрзүйлд:

1. УлсынИхХуралнэгтанхимтай, даланзургаангишүүнтэйбайна.

2. УлсынИхХурлынгишүүнийгМонголУлсынсонгуулийнэрхбүхийиргэднийтээрээ, чөлөөтэй, шуудсонгохэрхийнүндсэндээрсаналаанууцааргаргаж, дөрвөнжилийнхугацаагаарсонгоно.

Гүйцэтгэхүүрэг

УИХ засгийнгазартайхамтшинэхуультогтоомжийггаргана.УИХ-д төлөөлөгчтэйнамуудерөнхийлөгчийнсонгуульднамаасаанэрдэвшүүлнэ.Мөнерөнхийсайдбабусадсайднарыгбаталдаг.Шийдвэрүүдэдньерөнхийлөгчхоригтавихаднийтгишүүнийгуравныхоёрньхүлээжавахгүйболшийдвэрхэвээрээүлдэнэ. МөнҮндсэнхуулийгөөрчлөхөднийтгишүүнийгуравныхоёрзөвшөөрөхёстой.